اسید سیتریک(Citric acid)یا همان جوهر لیمو با فرمول شیمیایی C6H8O7 یکی از اسیدهای آلی ضعیف است که در لیموترش و پرتقال وجود دارد. یکی از عمده ترین کشورهای تولید کننده آن کشور چین می باشد .اسید سیتریک در صنایع نوشابه ، آبمیوه ، آرایشی و بهداشتی و داروئی به کار برده می شود و علاوه بر طعم دهندگی باعث تنظیم PH نیز می شود
جوهر لیمو به صورت متبلور، درشت، بی‌رنگ، غیر شفاف، بی بو، ترش مزه و مطبوع است. این اسید بدون آب در 15 درجه سانتیگراد ذوب می‌شود. اسید سیتریک متبلور را بدون فساد به‌سهولت می‌توان نگهداری کرد. این اسید کاربردهای فراوانی دارد، مخصوصاً در رنگرزی الیاف با ترکیب قرمزدانه از آن استفاده می‌کنند
اسیدیته اسید سیتریک ناشی از وجود سه گروه کربوکسی می‌باشد که می‌توانند پروتون از دست دهند. یون اسید سیتریک به نام سیترات معروف است. سیتراتها بافرهای خوبی برای کنترل PH محلولهای اسیدی هستند. یون سیترات با بسیاری از فلزات نمک سیترات ایجاد می‌کند که مهمترین آن سیترات کلسیم (جوهر لیمو) می‌باشد که برای نگهداری غذا از فساد و خوش طعم کردن آن بکار می‌رود. یون سیترات می‌تواند با فلزات ترکیبات کی لیتی ایجاد کند.
در دمای اتاق اسید سیتریک ، یک پودر کریستالی سفید می‌باشد که می‌تواند به دو فرم بی آب و یا یک آبه وجود داشته باشد. فرم بی آب از کریستالیزه شدن اسید سیتریک در آب گرم ایجاد می‌شود در حالی که فرم یک آب از تبلور آن در آب سرد ایجاد می‌شود. فرم یک آبه با حرارت دادن در 47 درجه سانتیگراد به فرم بی آب تبدیل می‌شود. اسید سیتریک در حرارت بالای 175 درجه تجزیه شده و CO2 و آب آزاد می‌کند.
اسید سیتریک عمدتا به عنوان ماده محافظ مواد غذایی و چاشنی غذا مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمکهای سیترات با فلزات گوناگون در افراد مریض به عنوان کمکهای غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از خواص بافری سیتراتها در کنترل PH در مواد تمیز کننده خانگی استفاده می شود. اسید سیتریک به دلیل توانایی تشکیل کیلیت با فلزات در ترکیب شوینده‌ها استفاده می‌شود. این ماده با ترکیب شدن با یونهای فلزی مانع مزاحمت آنها در ترکیب با اجزا تمیز کننده شوینده‌ها می‌شود. اسید سیتریک در داروسازی هم کاربرد دارد و به عنوان ماده‌ای بی‌خطر برای مصرف در غذاها شناخته شده است.
کاربرد اسید سیتریک:
سیتریک اسید در صنایع غذایی به طور بسیار گسترده ای استفاده می شود. دارا بودن خصوصیت هایی مانند حلالیت بالا در آب، ترش کنندگی و ایجاد طعم دلپذیر، خواص بافری و غیر سمی بودن آن درحجم زیاد باعث افزایش کاربرد وسیع آن شده است وحدود 70درصد از این اسید ونمک‌هایش در صنایع غذایی استفاده می‌شود.
در نوشابه‌سازی برای ایجاد طعم ترش و مطبوع و نیز برای بازدارندگی فعالیت میکروبی و تنظیم اسیدیته به کار می‌رود. برای ایجاد طعم میوه‌ای و تنظیم pH در ژله‌‌ها، مرباجات و دسرها نیز از این اسید استفاده می‌شود. در غذاهای منجمد، چربی‌ها و روغن‌ها با تنظیمpH و ایجاد کمپلکس نمک بین سیتراتها و فلزات کمیاب به عنوان آنتی اکسیدان و نگهدارنده عمل می‌کند، به طوری که زمان نگهداری ماهی منجمد و فرآورده‌های دریایی زیاد می‌شود.
همچنین از کاهش رنگ و طعم در میوه‌های منجمد با خاصیت آنتی اکسیدانی و به دام انداختن فلزات کمیاب جلوگیری می کند. درکنسرو سبزیجات نیز برای جلوگیری از رشد میکروب‌ها و کاهش pH استفاده می‌شود. مونواستیل سیترات می‌تواند به عنوان یک آنتی اکسیدان در چربی‌ها و روغن‌ها استفاده شود. این ترکیب نسبت به اسید خالص راحت‌تر ترکیب می‌شود.
از این اسید و نمک‌هایش در تهیه محلولهای ضد انعقاد خون مانند تری سدیم سیترات استفاده می‌شود که از طریق تشکیل کمپلکس یون کلسیم از انعقاد خون جلوگیری می‌کند و برای بیمارانی که بعد از هر گونه حادثه ای دخار خون ریزی شدید هستند استفاده می شود.
همچنین از سیترات فریک آمونیاکی دردرمان بیماری ناشی از فقر آهن هنوز هم استفاده می‌شود هر چند که درحال حاضر ترجیح داده می‌شود از نمکهای دیگر آهن استفاده شود. درتهیه آسپرین و برای خوش طعم کردن داروها و قرص‌های جوشان نیز استفاده می‌شود زیرا در هنگام حل شدن در اثر برقراری پیوند با کربنات‌ها و بی کربنات‌ها تولید دی اکسید کربن می‌کند و به عنوان حلال در تهیه برخی داروها و به عنوان چاشنی جهت خوش‌طعم کردن داروها به کار می‌رود.
در فرمولاسیون محصولات بهداشتی و آرایشی نیز اسید سیتریک کاربرد دارد و برای تنظیم pH یونهای فلزی در سیستم آنتی اکسیدانی شوینده‌های اسیدی موی سر استفاده می‌شود. در شامپوهای ضد شوره سر به مقدار25/0 تا 86/1درصد به منظورتنظیم pHو بهبود درخشندگی و شفافیت به کار می‌رود. میزان مصرف کل این اسید در این صنایع حدود 12درصد می‌باشد.
از ترکیب سیترات با فلزات، به دلیل تاثیر کم برای پاک کردن وجرم‌زدایی دیگ‌های بخاراستیل به طور وسیع استفاده می‌شود. همچنین از محلول بافری این اسید به عنوان پاک کننده برای حذف دی اکسید گوگرد از سوخت‌های گازی کارخانجات برق وتصفیه‌خانه‌ها استفاده می‌شود. از سایر موارد کاربرد آن می‌توان به صنایع رنگ‌سازی، استخراج نفت و آب فلزکاری اشاره نمود. استرهای اسید سیتریک با الکل‌ها درمحدوده وسیعی شناخته شده‌اند. استرهای تری اتیل، تری بوتیل و استیل تری بوتیل به عنوان یک نرم کننده غیرسمی در پلاستیک‌سازی به ویژه در پلاستیک‌های صنعت بسته‌بندی غذایی استفاده می‌شوند.
